మహాభారతం: ఉద్యోగ పర్వం - శాంతి ప్రయత్నాలు మరియు యుద్ధ సన్నాహాలు

ఉద్యోగ పర్వం: ప్రయత్నం మరియు సన్నాహంవిరాట పర్వం, ఉత్తర-అభిమన్యుల వివాహంతో శుభప్రదంగా ముగిసింది. పాండవుల పక్షాన యాదవులు, పాంచాలురు, మత్స్యులు వంటి బలమైన మిత్రులు చేరారు. ఇప్పుడు వారి ముందున్న కర్తవ్యం, ఒప్పందం ప్రకారం తమకు రావలసిన అర్ధరాజ్యాన్ని తిరిగి పొందడం. ఉపప్లావ్య నగరంలో, శ్రీకృష్ణుడు, బలరాముడు, విరాటుడు, ద్రుపదుడు వంటి పెద్దలందరూ సమావేశమై, భవిష్యత్ కార్యాచరణ గురించి చర్చిస్తారు.శ్రీకృష్ణుడు, "మొదట మనం శాంతియుతంగానే మన హక్కును అడగాలి. ధర్మరాజు ఎప్పుడూ శాంతినే కోరుకుంటాడు. కనుక, కౌరవుల వద్దకు ఒక యోగ్యుడైన దూతను పంపి, పాండవులకు వారి రాజ్యాన్ని తిరిగి ఇవ్వమని కోరదాం" అని ప్రతిపాదిస్తాడు. బలరాముడు కూడా జూదంలో ఓడినందుకు పాండవులదే తప్పని వాదించినా, శాంతి ప్రయత్నాన్ని బలపరుస్తాడు. అందరి అంగీకారంతో, ద్రుపద మహారాజు యొక్క పురోహితుడిని రాయబారిగా హస్తినాపురానికి పంపాలని నిర్ణయిస్తారు.ద్రుపద పురోహితుడు హస్తినాపుర సభకు వెళ్లి, పాండవుల సందేశాన్ని వినిపిస్తాడు. "పాండవులు తమ పందెం ప్రకారం పన్నెండేళ్ళ అరణ్యవాసం, ఒక సంవత్సరం అజ్ఞాతవాసం విజయవంతంగా పూర్తిచేశారు. ఇప్పుడు, వారికి రావలసిన ఇంద్రప్రస్థ రాజ్యాన్ని ధర్మబద్ధంగా తిరిగి ఇచ్చివేయండి. శాంతిని నెలకొల్పండి" అని గంభీరంగా చెబుతాడు. భీష్ముడు, ద్రోణుడు, విదురుడు వంటి పెద్దలు ఈ ప్రతిపాదనను సమర్థిస్తారు. కానీ కర్ణుడు, దుర్యోధనుడు దీనిని అపహాస్యం చేస్తారు. ధృతరాష్ట్రుడు, ఇరుపక్షాల వాదనలు విని, "నేను కూడా ఆలోచించి, నా పక్షాన ఒక దూతను పాండవుల వద్దకు పంపిస్తాను. నా దూతగా సంజయుడు వెళతాడు" అని చెప్పి, ద్రుపద పురోహితుడిని తిరిగి పంపిస్తాడు.సంజయుని రాయబారం మరియు విదుర నీతిధృతరాష్ట్రుడు తన నమ్మకమైన సారథి, మంత్రి అయిన సంజయుడిని పిలిచి, పాండవుల వద్దకు పంపిస్తాడు. అయితే, అతని ఉద్దేశ్యం రాజ్యాన్ని ఇవ్వడం కాదు. యుద్ధం యొక్క భయానక పరిణామాలను వర్ణించి, యుద్ధం చేయకుండా, ఉన్నదానితోనే సర్దుకుపోవాలని పాండవులను ఒప్పించడమే అతని లక్ష్యం.సంజయుడు ఉపప్లావ్యానికి వెళ్లి, ధర్మరాజుతో సమావేశమవుతాడు. "రాజా! యుద్ధం వలన బంధువులు, మిత్రులు నశిస్తారు. కులక్షయం జరుగుతుంది. గెలిచినా ఆ విజయంలో ఆనందం ఉండదు. కనుక, ఈ యుద్ధ ఆలోచనను విరమించుకోండి" అని ధృతరాష్ట్రుని సందేశాన్ని వినిపిస్తాడు.దానికి ధర్మరాజు ఎంతో శాంతంగా బదులిస్తాడు. "సంజయా! నేను యుద్ధాన్ని కోరుకోవడం లేదు. క్షత్రియులకు యుద్ధం ధర్మమే అయినా, నేను శాంతినే కాంక్షిస్తున్నాను. మాకు రావలసిన అర్ధరాజ్యం ఇవ్వమనండి. అది సాధ్యం కాదంటే, మా ఐదుగురు సోదరులకు ఐదు గ్రామాలు - ఇంద్రప్రస్థం, కుశస్థలం, వృకస్థలం, వాసంతి, వారణావతం - అయినా ఇవ్వమనండి. మేము దానితోనే సంతృప్తి పడతాం. కనీసం ఐదూళ్ళు కూడా ఇవ్వకపోతే, ఇక యుద్ధం తప్ప మాకు మరో మార్గం లేదు" అని స్పష్టంగా చెబుతాడు. శ్రీకృష్ణుడు కూడా ధర్మరాజు వాదనను బలపరిచి, కౌరవుల అన్యాయాలను ఏకరువు పెడతాడు.సంజయుడు తిరిగి హస్తినాపురానికి వచ్చి, పాండవుల దృఢ నిశ్చయాన్ని, శ్రీకృష్ణుని అండదండలను ధృతరాష్ట్రునికి వివరిస్తాడు. ధర్మరాజు కేవలం ఐదు గ్రామాలను అడగడం విని, భీష్మాదులు శాంతికి ఇదే సరైన సమయమని వాదించినా, దుర్యోధనుడు ఒప్పుకోడు. "యుద్ధం లేకుండా, నేను పాండవులకు సూది మొన మోపినంత భూమిని కూడా ఇవ్వను (సూదిగ్రం నైవ దాస్యామి వినా యుద్ధేన కేశవ)" అని గర్వంగా ప్రకటిస్తాడు.పుత్రుని మూర్ఖత్వానికి, రాబోయే వినాశనానికి ధృతరాష్ట్రుడు ఆందోళన చెంది, ఆ రాత్రి విదురుడిని పిలిపించుకుంటాడు. అప్పుడు, విదురుడు రాజుకు, రాజధర్మానికి, మానవ నైతికతకు సంబంధించిన అనేక విలువైన విషయాలను బోధిస్తాడు. దీనినే "విదుర నీతి" అంటారు. పండితుడు, మూర్ఖుడు, ఉత్తముడు, అధముడు ఎవరో, రాజు ఎలా ఉండాలో, ఏ పనులు చేయాలో, ఏవి చేయకూడదో విపులంగా వివరిస్తాడు. కానీ గుడ్డి రాజైన ధృతరాష్ట్రునికి విదురుని జ్ఞానబోధ కళ్ళు తెరిపించలేకపోతుంది.శ్రీకృష్ణుని శాంతి రాయబారం (కృష్ణ రాయబారం)శాంతి ప్రయత్నాలు విఫలమవుతున్నాయని గ్రహించిన శ్రీకృష్ణుడు, తానే స్వయంగా చివరి ప్రయత్నంగా హస్తినాపురానికి శాంతిదూతగా వెళ్ళాలని నిర్ణయించుకుంటాడు. పాండవులు, ద్రౌపది వద్దని వారించినా, "యుద్ధాన్ని నివారించడానికి నా వంతు ప్రయత్నం నేను చేయాలి. ఒకవేళ యుద్ధం జరిగినా, నేను శాంతి కోసం ప్రయత్నించలేదని లోకం నన్ను నిందించకూడదు" అని చెప్పి, సాత్యకి వంటి కొద్దిమంది అనుచరులతో బయలుదేరతాడు.కృష్ణుడు హస్తినాపురానికి వస్తున్నాడని తెలిసి, దుర్యోధనుడు ఘనమైన స్వాగత ఏర్పాట్లు చేస్తాడు. విలువైన బస, విందు ఏర్పాటు చేస్తాడు. కానీ కృష్ణుడు, "రాయబారిగా వచ్చినప్పుడు, కార్యం సఫలమైన తర్వాతే ఆతిథ్యం స్వీకరించాలి. లేదా, ప్రేమతో పిలిస్తే భుజించాలి. నీ వద్ద నా కార్యం ఇంకా పూర్తికాలేదు, నాపై నీకు ప్రేమ లేదు. కనుక, నేను నీ ఆతిథ్యాన్ని స్వీకరించను" అని చెప్పి, ధర్మాత్ముడైన విదురుని ఇంట్లో బస చేస్తాడు. అక్కడ, తన మేనత్త అయిన కుంతీదేవిని కలుసుకుని, ఆమె యోగక్షేమాలు విచారిస్తాడు. కుంతీదేవి, తన కుమారులకు ధైర్యం చెప్పి, క్షత్రియ ధర్మాన్ని అనుసరించి, తమ హక్కుల కోసం పోరాడమని సందేశం పంపుతుంది.మరుసటి రోజు, కౌరవ సభలో శ్రీకృష్ణుడు తన వాదనను ప్రారంభిస్తాడు. పాండవుల గొప్పతనాన్ని, వారి సహనాన్ని, కౌరవులు వారికి చేసిన అన్యాయాలను ఒక్కొక్కటిగా వివరిస్తాడు. "దుర్యోధనా! గర్వాన్ని వీడు. పాండవులకు వారి రాజ్యాన్ని ఇచ్చి, బంధువులతో కలిసి సుఖంగా జీవించు. ఈ కురువంశ నాశనానికి కారకుడవ్వకు" అని హితవు పలుకుతాడు. భీష్ముడు, ద్రోణుడు, ధృతరాష్ట్రుడు కూడా కృష్ణుని మాటలను సమర్థించి, దుర్యోధనుడికి నచ్చజెప్పడానికి ప్రయత్నిస్తారు.కానీ, దుర్యోధనుడు పెడచెవిన పెట్టి, శ్రీకృష్ణుడినే నిందిస్తాడు. పాండవులను అవమానిస్తాడు. "నేను రాజ్యాన్ని ఇవ్వను, యుద్ధానికి సిద్ధం" అని తేల్చిచెబుతాడు. అంతేకాక, దుశ్శాసనుడితో కలిసి, శ్రీకృష్ణుడిని బంధించి, కారాగారంలో పెడితే, పాండవులు బలహీనులవుతారని ఒక దుష్ట పన్నాగం పన్నుతాడు.ఈ కుట్రను తన దివ్యదృష్టితో గ్రహించిన శ్రీకృష్ణుడు, చిన్నగా నవ్వి, "దుర్యోధనా! నన్ను ఒంటరివాడినని భావించి, బంధించాలని చూస్తున్నావా? నాలో ఉన్నది ఎవరో చూడు!" అని అంటూ, సభామధ్యంలో తన విశ్వరూపాన్ని ప్రదర్శిస్తాడు. ఆయన శరీరం నుండి బ్రహ్మ, రుద్రులు, దేవతలు, అష్టదిక్పాలకులు, పాండవులు, యాదవులు ఉద్భవిస్తారు. ఆయన వేల కళ్ళు, వేల చేతులు, వేల పాదాలతో, సూర్యకోటి సమప్రభలతో వెలిగిపోతాడు. ఆ భయంకరమైన, అద్భుతమైన రూపాన్ని చూడలేక, సభలోని వారందరూ (భీష్మ, ద్రోణ, విదురులు తప్ప) కళ్ళు మూసుకుంటారు. ధృతరాష్ట్రుడు, "కృష్ణా, నీ దివ్యరూపాన్ని చూసే భాగ్యం నాకు కూడా ప్రసాదించు" అని కోరగా, కృష్ణుడు అతనికి తాత్కాలికంగా దృష్టిని ప్రసాదిస్తాడు. ఆ విశ్వరూపాన్ని చూసి, అందరూ భయభ్రాంతులకు గురవుతారు. కొద్దిసేపటి తర్వాత, కృష్ణుడు తన రూపాన్ని ఉపసంహరించి, "ఇక శాంతికి అవకాశం లేదు" అని చెప్పి, సభ నుండి నిష్క్రమిస్తాడు.కర్ణుని జన్మ రహస్యంసభ నుండి బయటకు వచ్చిన శ్రీకృష్ణుడు, కర్ణుడిని తన రథంపై ఎక్కించుకుని, ఏకాంతంగా మాట్లాడతాడు. "కర్ణా! నీవు రాధేయుడివి, సూతపుత్రుడివి కావు. నీవు సూర్యదేవుని అంశతో, కుంతీదేవికి జన్మించిన జ్యేష్ఠ పుత్రుడివి. ధర్మశాస్త్రం ప్రకారం, నీవే పాండవులకు అన్నవి. నీవే ఈ కురుసామ్రాజ్యానికి అసలైన వారసుడివి. ఇప్పుడు నాతో రా, నిన్ను పాండవులకు పరిచయం చేస్తాను. ధర్మరాజు తన సామ్రాజ్యాన్ని నీ పాదాల వద్ద ఉంచుతాడు. ద్రౌపది నిన్ను ఆరవ భర్తగా స్వీకరిస్తుంది. ఈ సింహాసనం నీదే" అని అతని జన్మ రహస్యాన్ని వెల్లడించి, పాండవ పక్షానికి రమ్మని ఆహ్వానిస్తాడు.ఒక్కసారిగా తన జన్మరహస్యం తెలియడంతో కర్ణుడు దిగ్భ్రాంతికి గురవుతాడు. కానీ, తేరుకుని, శ్రీకృష్ణునితో ఇలా అంటాడు: "కృష్ణా! నువ్వు చెప్పింది నిజమే కావచ్చు. నేను కుంతీ పుత్రుడనే కావచ్చు. కానీ, నన్ను కులం పేరుతో అందరూ అవమానిస్తున్నప్పుడు, నాకు అండగా నిలిచి, అంగరాజ్యాన్ని ఇచ్చి, నన్ను రాజుగా గౌరవించింది నా మిత్రుడు దుర్యోధనుడు. నా జీవితం అతనికి అంకితం. ఈ సమయంలో, నేను అతడిని వీడి, నా సుఖం కోసం, రాజ్యం కోసం పాండవుల పక్షాన చేరితే, అది విశ్వాసఘాతుకం అవుతుంది. ఈ యుద్ధంలో నా ప్రాణం పోయినా సరే, నేను దుర్యోధనుడి పక్షానే పోరాడతాను. అయితే, ఈ రహస్యాన్ని పాండవులకు తెలియనీయకు. వారికి తెలిస్తే, ధర్మరాజు రాజ్యాన్ని నాకే అప్పగిస్తాడు. నేను ఆ రాజ్యాన్ని దుర్యోధనుడికే ఇస్తాను. అది నేను చేయలేను" అని తన మిత్రధర్మానికి కట్టుబడి ఉంటానని స్పష్టం చేస్తాడు.కుంతీ కర్ణుల సంవాదంకృష్ణుని ప్రయత్నం కూడా విఫలమవ్వడంతో, కుంతీదేవి స్వయంగా కర్ణుడి వద్దకు వెళుతుంది. గంగానదీ తీరంలో, సూర్యునికి అర్ఘ్యం ఇస్తున్న కర్ణుడిని కలుసుకుని, తానే అతని కన్నతల్లినని, అతని జన్మ వృత్తాంతాన్ని కన్నీళ్ళతో వివరిస్తుంది. "నాయనా, నా తప్పును క్షమించు. నీ సోదరులతో కలిసిపో. అర్జునుడితో కలిసి, మీరిద్దరూ ఈ ప్రపంచాన్నే జయించగలరు" అని వేడుకుంటుంది.తల్లి మాటలకు కర్ణుని హృదయం ద్రవించినా, అతను తన నిశ్చయాన్ని మార్చుకోడు. "అమ్మా! సరైన సమయంలో నన్ను వదిలేసి, ఇప్పుడు నీ స్వార్థం కోసం, నీ కుమారులను కాపాడుకోవడం కోసం వచ్చావా? నేను దుర్యోధనుడి ఉప్పు తిన్నవాడిని. అతడిని వీడలేను. కానీ, నీవు నా వద్దకు వచ్చినందుకు, నిన్ను వట్టి చేతులతో పంపను. నీకు రెండు వరాలు ఇస్తున్నాను. ఒకటి, యుద్ధంలో నేను అర్జునుడిని తప్ప, మిగిలిన నీ నలుగురు కుమారులను ప్రాణాలతో వదిలిపెడతాను. రెండు, నా వద్ద ఉన్న అమోఘమైన శక్తి ఆయుధాన్ని (నాగాస్త్రం) అర్జునుడిపై ఒక్కసారి మాత్రమే ప్రయోగిస్తాను. యుద్ధం ముగిశాక, అర్జునుడు బ్రతికినా, నేను బ్రతికినా, నీకు ఐదుగురు కుమారులు మిగులుతారు. ఇక వెళ్ళు" అని చెప్పి, ఆమెను పంపిస్తాడు.యుద్ధ సన్నాహాలుఅన్ని శాంతి ప్రయత్నాలు విఫలం కావడంతో, ఇక యుద్ధం అనివార్యమని ఇరుపక్షాలూ నిర్ణయించుకుంటాయి. రెండు వైపులా యుద్ధ సన్నాహాలు, సైన్య సమీకరణ ఉధృతంగా జరుగుతాయి.కౌరవ సైన్యం: దుర్యోధనుని పక్షాన భీష్ముడు, ద్రోణుడు, కృపుడు, అశ్వత్థామ, కర్ణుడు, శల్యుడు, భూరిశ్రవుడు వంటి మహారథులతో పాటు, అనేక దేశాల రాజులు చేరారు. వారి సైన్యం మొత్తం పదకొండు అక్షౌహిణులు. తమ సైన్యానికి ప్రథమ సర్వసైన్యాధ్యక్షుడిగా భీష్మ పితామహుడిని నియమిస్తారు.పాండవ సైన్యం: పాండవుల పక్షాన శ్రీకృష్ణుడు (ఆయుధం పట్టనని శపథం చేసినా, సారథిగా, సలహాదారుడిగా), ద్రుపదుడు, విరాటుడు, సాత్యకి, శిఖండి, ధృష్టద్యుమ్నుడు వంటి యోధులు ఉన్నారు. వారి సైన్యం మొత్తం ఏడు అక్షౌహిణులు. తమ సైన్యానికి సర్వసైన్యాధ్యక్షుడిగా, ద్రోణుని సంహరించడానికే పుట్టినవాడైన ద్రుపద పుత్రుడు ధృష్టద్యుమ్నుడిని నియమిస్తారు.ఇరు సైన్యాలు, తమ సేనాధిపతులతో, అపారమైన సైనిక బలగాలతో, యుద్ధానికి రంగస్థలంగా నిర్ణయించబడిన పవిత్ర భూమి కురుక్షేత్రం వైపు కదులుతాయి. అక్కడ, రెండు సైన్యాలు ఒకదానికొకటి ఎదురుగా మోహరిస్తాయి. భీష్ముడు, ద్రోణుడు వంటి పెద్దలు ఇరుపక్షాలకూ ఆమోదయోగ్యమైన కొన్ని యుద్ధ నియమాలను ప్రతిపాదిస్తారు. ఉదాహరణకు, సూర్యాస్తమయం తర్వాత యుద్ధం చేయరాదని, ఆయుధాలు లేనివారిపై, పారిపోతున్న వారిపై, స్త్రీలపై దాడి చేయరాదని, సమాన యోధులు మాత్రమే ఒకరితో ఒకరు తలపడాలని నిర్ణయించుకుంటారు.ఈ విధంగా, ఉద్యోగ పర్వం శాంతి కోసం చేసిన తీవ్రమైన ప్రయత్నాలు విఫలమవ్వడం, అనివార్యమైన యుద్ధానికి ఇరుపక్షాలు సిద్ధమవడంతో ముగుస్తుంది. కురుక్షేత్ర రణరంగంలో మోహరించిన సైన్యాలతో, మహాభారత సంగ్రామానికి రంగం సిద్ధమవుతుంది.